İlk olarak Alman tarihçi Hammer’in dikkatini çekip 1830’lerde Avrupalılarca keşfedilen Evliya Çelebi, 25 Mart 1611’de İstanbul’da Unkapanı’nda doğdu. 1682 Mısır’daki ölümüne dek 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden biri olarak bilindi. Kırk yılı aşkın süreyle Osmanlı’yı ve yağlı eyaletleri gezmiş, gördüklerini 10 ciltlik ve 4 bin sayfalık Seyahatnâme adlı akıcı bir dille kaleme alınmış eserinde toplamıştır. 257 şehir, 7 iklim 18 padişahlık gezilerinde evlenmeye bile fırsat bulamadı.
Aslen Kütahyalıdır. Aynı zamanda bir hafız da olan Evliya Çelebi; hocalardan beden eğitimi, Kur’an, hat sanatı, Arapça, musiki ve yabancı dil dersleri [Farsça, Rumca ve Latince] de aldı. Yüksek öğrenim görmüş olması nedeniyle sarayda da görev almıştır. Yüksek mevkilere gelerek son derece rahat bir yaşam sürmesine kesin gözüyle bakılan Evliya Çelebi’nin ise düşünceleri çok farklıydı. Eseri Dünya tarihinin belki de en değerli kaynaklarından birisidir.
Anlattığına göre bir rüya üzerine 25 yaşında meşhur gezilerine başladı, küçük yaşlarından itibaren içinde müthiş gezi arzusu vardı. 1040 Muharrem ayının Aşure Gecesinde (19 Ağustos 1630) gördüğü rüya şöyledir: Rüyasında İstanbul’da Yemiş İskelesi civarında Ahi Çelebi Camii’ndedir. Orada muazzam bir cemaat vardır. Dikkat eder, İslam peygamberi Hz. Muhammed’i (SAV) baş tarafta görür. Dört sadık halifesi ve diğer ashabı da hep oradadır. Hz. Muhammed’in (SAV) yanına gidip ondan şefaat dilemek arzusundadır. Ama bir türlü cesaret edip de gidemez. En sonunda bir cesaretle gidip “Şefaat ya Resulallah” diyeceğine, “Seyahat ya Resulallah” der. Böylece, 70 yaşına kadar sürecek ve çeşitli tehlike, sıkıntı ve hadiseler geçirmesine rağmen vazgeçmeyeceği seyahati başlar.
Evliya Çelebi ve Eserleri:
İlk olarak İstanbul’u gezdi. Sonrasında seyahatler birbirini izledi. Gezileri sırasında birçok defa ölümle karşı karşıya geldi. Savaşlara katılarak hem savaşları hem de o yerleri anlattı. Gezmek için gittiği son yer Mısır oldu. 1682 yılından sonra burada vefat etti. Eserlerinden İngilizce, Almanca, Yunanca, Ermenice dillerinde seçkiler zamanında yayınlanır. Evliya Çelebi, memleketinde ise sansüre uğrar, sümen altı edilir. Tam bir baskısının yapılması için ise 150 yıl beklemek gerekecektir. Evliya Çelebi 70 yılı aşkın ömrünün 51 yılını gezilerde geçirmiştir. Mekanı cennet olsun!
Evliya Çelebi Hakkında Özet Bilgi:
17. yüzyılda yaşamış, iyi bir eğitim alan ünlü seyyah Evliya Çelebi aslen Kütahyalıdır, İstanbul Unkapanında 25 Mart 1611’da doğdu. Pek çok padişahın kuyumcubaşılığını yapan babası Derviş Mehmed Zilli ve ailesi fetih sonrası İstanbul’a göç etti. Gezilmedik ve incelenmedik yer bırakmayan ünlü düşünür Evliya Çelebi, gezi yazılarını Seyahatname adlı eserinde topladı. İlk inceleme gezisini İstanbul’a yaptı. Daha sonra Osmanlı topraklarında olan bütün memleketleri sırasıyla gezmeye başladı. Tam 40 sene boyunca durmadan gezdi ve eserini kaleme aldı. Gezileri sırasında karşılaştığı hikayeleri kitabına aktardı. Seyahatname kitabında gidip gördüğü yerler hakkında önemli bilgiler paylaşmaktadır. Evliya Çelebi, tahsil hayatına ek olarak musiki, hüsn-ü hat, dil bilgisi, Arapça, yabancı dil ve beden eğitimi gibi dersler aldı. 17. yüzyılda kaleme aldığı eseri, yaklaşık 10 ciltten oluşmaktadır.
Saraydan aldığı görevler ve gezginliği nedeniyle evlenmeye fırsat bulamayan Evliya Çelebi, 1682 yılında hakka yürür, mezar yeri bilinmemektedir. Kazanıp biriktirdiği tüm malı mülkü kız kardeşleri arasında pay edilmiştir.